سلول‌های بنیادی می‌توانند به دیابتی‌ها کمک کنند تا انسولین خود را تولید کنند
دکتر مهدیه زکی‌خان
امروزه سلول‌های بنیادی چشم‌انداز امیدوارکننده‌ای برای افراد مبتلا به دیابت نوع ۱ به‌وجود آورده است.
حدود ۴۶۰ میلیون نفر در سراسر جهان مبتلا به دیابت شیرین هستند. در این بیماری بدن انسولین کافی تولید نمی‌کند و در نتیجه میزان قند خون (گلوکز) به‌طور غیرطبیعی بالا می‌رود. در دیابت نوع ۱، سیستم ایمنی بدن به سلول‌های تولیدکننده انسولین پانکراس حمله می‌کند. دیابت در صورت درمان نشدن به عروق خونی آسیب می‌رساند. این آسیب‌ها خطر سکته مغزی، حمله قلبی و نوروپاتی دیابتی را به میزان قابل‌توجهی افزایش می‌دهد.
رژیم غذایی، ورزش و تزریق منظم انسولین می‌تواند به کنترل دیابت نوع ۱ کمک کند. این روزها با گران شدن انسولین در آمریکا، برخی از مبتلایان به دیابت تزریقات نجات‌بخش این دارو را برای خود جیره‌بندی کرده و یا حتی متوقف کرده‌اند.
به گزارش ندای تندرستی به نقل از Pain News Network این روزها امید به توسعه درمان‌های جدید برای دیابت بیشتر شده است. پژوهشگران پیشرفت چشمگیری در توسعه روش‌های درمانی با استفاده از سلول‌های بنیادی داشته‌اند. این درمان‌ها می‌توانند توانایی تولید انسولین را به بیماران دیابتی بازگرداند.
جای‌گذاری سازه‌های کوچک حاوی سلول‌های تولیدکننده انسولین در بدن افراد دیابتی
یافته‌های مراحل اولیه مربوط به دو کارآزمایی بالینی جداگانه که به‌تازگی در ژورنال‌های Cell Stem Cell و Cell Reports Medicine منتشر شده‌اند، نشان می‌دهد که سلول‌هایی مشابه سلول های اندودرم پانکراس که از سلول‌های بنیادی پرتوان انسانی (pluripotent stem cells) یا به‌اختصار PSCs به‌دست آمده بودند، طی چند ماه پس از جای‌گذاری در سازه‌های کوچکی در زیر پوست، شروع به تولید انسولین در بیماران دیابتی کردند.
میزان انسولین ترشح‌شده توسط این سلول‌ها برای درمان دیابت نوع ۱ کافی نبود، بااین‌حال انسولین تولیدشده به اندازه‌ای بود که نیاز برخی از بیماران به انسولین را تا ۲۰ درصد کاهش داد و مدت زمانی را که هدف‌گذاری شده بود تا طی آن افراد میزان قند خونشان طبیعی باشد را افزایش داد. در هر دو مطالعه نشان دادند که سلول‌های بنیادی می‌توانند تا ۵۹ هفته پس از کاشت زنده بمانند.
دکتر دی کونینگ از مرکز پزشکی دانشگاه لیدن هلند در ارتباط با مطالعات فوق می‌گوید: «نقطه عطفی به وجود آمده است. امکان تأمین نامحدود سلول‌های تولیدکننده انسولین به افرادی که با دیابت نوع ۱ زندگی می‌کنند، امید می‌دهد.» وی در یادداشتی که در ژورنال Cell Stem Cell منتشر شده است بیان می‌کند: «این مطالعه باوجود دست نیافتن به اثرات بالینی مدنظر، گام مهمی برای حوزه درمان‌های جایگزین سلولی مشتق از سلول‌های بنیادی پرتوان انسانی خواهد بود، چراکه یکی از نخستین مواردی است که بقا و عملکرد سلول را یک سال پس از پیوند گزارش می‌کند.»
البته در این مطالعات ایراداتی نیز وجود دارد. بیماران نسبتاً کمی در کارآزمایی‌های بالینی فوق شرکت داشتند، نتایج بسیار متغیر بود و هیچ گروه کنترلی برای مقایسه نتایج وجود نداشت. سلول‌های بنیادی کاشته‌شده نیز از اهداکنندگان به دست آمده بود. این موضوع بدان معناست که بیماران مجبور بودند از داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی استفاده کنند تا بدنشان سلول‌های کاشته‌شده را رد نکند. این داروها آن‌ها را در برابر عفونت آسیب‌پذیر می‌کند. دست‌کم دو بیمار عوارض جانبی شدیدی مربوط به با سرکوب سیستم ایمنی‌شان را تجربه کردند.
هنوز لازم است تا پژوهشگران مشخص کنند که سلول‌های بنیادی در چه مرحله‌ای برای پیوند مناسب هستند و بهترین مکان برای کاشت آن‌ها کجاست. همچنین مشخص نیست که سلول‌ها چه مدت مؤثر باقی می‌مانند و آیا می‌توان نیاز به درمان سرکوب‌کننده سیستم ایمنی را حذف کرد یا خیر.
اما مطالعات نشان می‌دهند که سلول‌های بنیادی می‌توانند سلول‌های پانکراس تولیدکننده انسولین را شبیه‌سازی کنند. همان سلول‌هایی که افراد دیابتی فاقد آن هستند.
دکتر دی کونینگ می‌گوید: «راه بالینی برای استفاده گسترده از جایگزین‌سازی سلول‌های پانکراس مشتق از سلول‌های بنیادی برای درمان دیابت نوع ۱ احتمالاً راهی طولانی و پیچیده است.» وی می‌افزاید: «اما عصر کاربرد بالینی درمان‌های نوآورانه فوق برای درمان دیابت بالاخره آغاز شده است.»
سلول درمانی موفق دیگر در بهبود دیابت
به‌تازگی شرکت ورتکس فارماسوتیکال (Vertex Pharmaceuticals) مطالعه امیدبخش دیگری در استفاده از سلول‌های بنیادی در بهبود دیابت گزارش کرده است. این مطالعه تنها بر روی یک بیمار انجام شده است. این بیمار مردی است که مدت‌ها مبتلا به دیابت نوع ۱ بوده است. وی برای چندین دهه تا ۳۴ واحد در روز انسولین تزریق می‌کرد، پس از تزریق محصولی آزمایشی از سلول‌های بنیادی به نام VX-880، بدنش شروع به تولید انسولین کرد.
ازآنجاکه این کار یک آزمایش بود محققان تنها نیمی از مقدار مورد نظر VX-880 را به وی تزریق کردند، اما طی ۹۰ روز، نیاز روزانه تزریق انسولین در این فرد ۹۱ درصد کاهش یافت.
دکتر باستینو سانا معاون اجرایی شرکت ورتکس در بیانیه‌ای گفت: «این نتایج از نخستین بیمار تحت درمان شده با VX-880 بی‌سابقه است. آنچه این نتایج را واقعاً قابل‌توجه می‌کند این است که آن‌ها با تزریق نصف دوز به هدف دست یافتند.» وی ادامه داد: «هرچند هنوز زود است، این نتایج حاکی از پیشرفت مستمر مطالعات بالینی VX-880 است. همچنین مطالعات آینده ما با استفاده از سلول‌هایی خواهد بود که داخل کپسول قرار گرفته و انسولین تولید می‌کنند. این مدل قابلیت آن را دارد که بدون نیاز به سرکوب سیستم ایمنی استفاده شود.»
شرکت ورتکس قصد دارد این مطالعه را به ۱۷ بیمار در چندین پایگاه در ایالات‌متحده و کانادا گسترش دهد.