دیابت نوع 1 چیست | علت، علائم، عوارض و درمان
دیابت نوع 1 یا دیابت وابسته به انسولین زمانی ایجاد می شود که سلول های بتای پانکراس که وظیفه تولید انسولین را بر عهده دارند، در اثر حمله سیستم ایمنی بدن از بین می روند.
بدین ترتیب تولید انسولین کم و یا متوقف می شود. بدین ترتیب گلوکز موجود در خون نمی تواند وارد سلول ها شود و در نتیجه در جریان خون انباشته می شود.
این موضوع سبب افزایش سطح قند خون شده و دیابت نوع 1 را ایجاد می کند.
پیش از اینکه بگوییم دیابت نوع 1 چیست، باید بدانیم که هورمون انسولین چیست و چه نقشی در بدن دارد.
وظیفه هورمون انسولین کمک کردن به قند موجود در خون، برای ورود به سلول است. به کمک انسولین، سلول ها می توانند قند را جذب کرده و آن را تبدیل به انرژی کنند.
این هورمون در سلول های بتا پانکراس (لوزالمعده) ساخته و ترشح می شوند.
حال در دیابت نوع 1 که یک بیماری خودایمنی محسوب می شود، سیستم ایمنی فرد به سلول های بتا پانکراس حمله کرده و آنها را تخریب می کنند.
بدین ترتیب تولید انسولین کاهش یافته و یا به طور کامل متوقف می شود.
در این حالت دیگر سلول ها قادر نیستند قند موجود در خون را جذب کنند و بنابراین سطح قند خون افزایش می یابد و فرد به دیابت نوع 1 مبتلا می شود.
اگر سطح قند خون به طور مداوم افزایش پیدا کند و به موقع کنترل و درمان نشود، می تواند عوارض جدی برای فرد ایجاد کند.
دیابت نوع 1 معمولا به طور ناگهانی و تا پیش از بزرگسالی (30 سالگی) بروز پیدا می کند. البته این بیماری در افراد بالای 30 سال نیز مشاهده شده است.
به همین دلیل در گذشته این نوع دیابت با نام «دیابت نوجوانان» یا «دیابت وابسته به انسولین» شناخته می شد، اما امروزه می دانیم که این اصطلاحات چندان دقیق و علمی نیستند.
علت ابتلا به دیابت نوع 1 چیست؟
علت ابتلا به دیابت نوع 1 و عاملی که سبب می شود سیستم ایمنی بدن به سلول های پانکراس حمله ور شود، هنوز به درستی مشخص نیست.
ژن ها نقش مهمی در ابتلا به دیابت نوع 1 بازی می کنند ولی احتمالا به تنهایی دخیل نیستند. برطبق آمار، دیابت نوع 1 در سفیدپوستان بیشتر از سایرین است و این موضوع می تواند اثباتی بر تاثیر ژن باشد.
همچنین برخی از محققان بر این باورند که محرک های طبیعی نیز باعث حمله سیستم ایمنی می شوند. به عنوان مثال ویروس ها و آلرژی ها در ابتلای افراد مستعد به دیابت نوع 1 تاثیر گذار است.
عوامل محیطی دیگری مانند دمای هوا نیز در ابتلا به دیابت نوع 1 می توانند موثر باشند. به عنوان مثال درصد ابتلا در مناطق سردسیر نسبتا بیشتر است.
از دیگر مواردی که در مطالعات تجربی به عنوان علل ابتلا به دیابت نوع 1 برشمرده می شوند، عبارتند از ؛
- رژیم غذایی
- ویتامین
- عفونت ها
- میکروبیوتای روده
نشانه ها و علائم دیابت نوع 1
علائم دیابت نوع 1 را می توان برحسب مرحله و درجه بیماری، به چند دسته تقسیم کرد :
1) علائم اولیه دیابت نوع 1
در اوایل بیماری، علائمی ظاهر می شوند که مانند زنگ خطر عمل می کنند.
به محض اینکه متوجه چنین علائمی شدید، باید به پزشک فوق متخصص غدد مراجعه کرده و ویزیت شوید :
- کم شدن حس شنوایی
- مشاهده لکه های زبر و مخملی در نواحی چین خوردگی پوست بدن
- خارش در انگشتان دست و پا
2) علائم رایج دیابت نوع 1
از علائم رایجی که در دیابت نوع 1 مشاهده می شود و بیماران از آن شکایت دارند، می توان به موارد زیر اشاره کرد :
- پر ادراری
- پرخوری و پرنوشی
- خستگی و ضعف شدید
- تغییرات ناگهانی در وضعیت بینایی
- کاهش وزن (بدون اینکه در میزان فعالیت و تغذیه شما تغییری ایجاد شود)
- دیرتر خوب شدن زخم ها
- مشکلات پوستی (مانند خشکی پوست)
- گزگز و بی حسی دست ها و پاها
- دردهای شکمی
- تهوع و استفراغ
- ناتوانی جنسی و اختلال در نعوظ مردان
3) علائم جدی دیابت نوع 1
تمامی علائم ناشی از دیابت نوع 1 را باید جدی گرفت، اما 2 مورد از آنها هستند که از سایر علائم جدی تر هستند :
- اگر بعد از خوردن مقدار غذایی که همیشه مصرف می کردید، احساس گرسنگی شدید داشتید و این اتفاق مدام تکرار می شد.
- اگر احساس کردید بدون اینکه فعالیت خاصی انجام داده باشید، مدام نیاز به آب دارید.
- اگر میزان ادرار شما زیادتر از حد معمول شده است.
توجه کنید که وجود این علائم صرفا به معنای ابتلا به دیابت نوع 1 نیست، اما برای احتیاط بهتر است به پزشک فوق تخصص غدد مراجعه کنید.
4) علائم دیابت نوع 1 در کودکان
معمولا علائم دیابت نوع 1 در کودکان و بزرگسالان یکسان است. اما برای احتیاط بیشتر، اگر علائم زیر را در فرزندتان مشاهده کردید، بهتر است به پزشک مراجعه کنید تا قند خون او را بررسی کند :
- اگر کودک بی دلیل (بدون فعالیت خاص، در هوای نه چندان گرم) تشنه است و این اتفاق چند روز تکرار شود.
- گرسنگی بیش از اندازه کودک به صورت مداوم
- شب ادراری، در صورتی که پیش از این چنین اتفاقی نمی افتاد.
- احساس خستگی
- عفونت واژن در دخترانی که به سن بلوغ نرسیده اند
- کاهش وزن با وجود پرخوری
- مشکلات بینایی مثل تاری دید و یا حتی سردرد
- بدخلقی
روش تشخیص دیابت نوع 1
تشخیص دیابت نوع 1 در بسیاری از آزمایش های اولیه خون امکان پذیر است، اما برای تعیین نوع آن، بیشتر علائم بالینی مدنظر پزشک قرار می گیرد.
به طور کلی تست های تشخیصی دیابت عبارتند از :
- قند خون ناشتا (به مدت 8 ساعت) بالاتر از 126 mg/dl
- قند خون غیرناشتا بالاتر از 200 mg/dl
- قند خون 3 ماهه (HbA1c) بالاتر از 6.5%
- GTT (تست تحمل گلوکز خوراکی یا وریدی)
تست هایی که در بالا نام برده شدند، صرفا ابتلای شما به دیابت را تشخیص می دهند. برای تشخیص دیابت نوع 1، علاوه بر علائم بالینی، دو تست دیگر نیز مدنظر قرار می گیرد:
- بررسی آنتی بادی های شایع در خون
- وجود کتون ها در ادرار
بیماران دیابتی باید نکات زیر را هم مدنظر قرار دهند:
- از برنامه تغذیه ای سالم زیر نظر پزشکان و متخصصان تغذیه استفاده کنید.
- پاهایتان را هر روز برای یافتن خراش، تاول، زخم، تورم، قرمزی یا زخم نوک ناخن ها و ناخن های دردناک بررسی کنید.
- هر روز دندان هایتان را مسواک کنید و نخ دندان بکشید.
- قند خون خود را هر روز چک کرده و در دفترچه دیابت خود یادداشت کنید.
- سیگار نکشید.